ملاصدرا انسان را مظهر اسم الله می‌داند/ سابقه تشکیک وجود در حکمت ایرانی
تاریخ انتشار: ۲۲ خرداد ۱۳۹۸ | کد خبر: ۲۴۰۳۴۵۷۲
به گزارش خبرنگار ایکنا؛ آیت‌الله محقق داماد، استاد دانشگاه شهید بهشتی، در بیست و سومین همایش بزرگداشت ملاصدرا در سخنانی بیان کرد: جای تردید نیست که محور اصلی نظام حکمت متعالیه را سه اصل به هم پیوسته تشکیل میدهد؛ اصالت وجود، وحدت وجود و تشکیک وجود. این سه اصل به نوعی به هم پیوسته هستند، یعنی هر یک بدون دیگری معنا و مفهومی ندارد و نتیجه درستی نمی‌دهد.
بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
وی افزود: واقعیت این است که این اصول یک جایی به اختلاف شدید می‌رسد که مخالفان خود را مشرک معرفی می‌کند و می‌گوید که درست توحید را نشناختند. آن‌ها که اصالت را نشناختند می‌گوید که تمام این افراد به دلیل اینکه به صورت درست معنای وجود را نشناختند مشرک هستند. در مبحث معاد نیز تمام این‌ها را بر این سه اصل استوار کرده است و حرکت جوهری از این سه اصل به وجود آمده است. معاد جسمانی و روحانی، قبر و بهشت و .. را بر همین سه اصل استوار می‌کند که بسیار عجیب است.
این استاد دانشگاه افزود: یک کلمه است که تنها یک‌جا در معاد جسمانی بیان می‌کند. اولین بار آنجا دیدم و به نظرم جای دیگر استعمال نمی‌کند. معنای آن تقریباً به معنای «معانی اصولیه» است و می‌گوید که معانی اصولیه سه مطابق دارد. منظورش از معانی اصولیه که واقعا یادم نمی‌آید جایی دیگر باشد همان معقولات اولیه است که در خارج مطابق دارد و در مقابل آن غیر اصولیه است که مابازا ندارند. ایشان گفته معانی اصولیه که معقولات اولیه است مابازای خارجی دارد و می‌گوید که این معانی سه مطابق در عالم خارج دارد؛ یکی از آن‌ها حقیقت است. بعد مثال می‌زند می‌گوید که انسان را معیار قرار دهیم سه مطابق دارد؛ یکی حقیقت انسان است، مراد از حقیقت همان انسان کلی جامع جمیع خواص است. خود حقیقت انسان نیز مظهر اسم الله است و اسم الله نیز عبارت از روحی است که می‌گوید خدا به خود منتسب کرد که «نفخت فیه من روحی» که مظهری برای حقیقت انسان می‌شود، اما مطابق دوم مثال و مطابق سوم مظهر است.
وی با بیان اینکه منظور از مثال اشخاص انسانی است، گفت: افراد مانند زید و .. که مثال‌های حقیقت هستند، اما مطابق مظهر که می‌گوید عبارت از آن شاخصی است که یا در ذهن دیگری می‌آید و یا در آینه می‌آید. پس حقیقت که انسان الهی است و مثال که زید و عمرو و بکر است و مظهر که در اذهان می‌آید.
وی در ادامه به سابقه این مسئله در حکمت ایرانی پرداخت و گفت: یکی از مکاتب زردشت آیینی به نام میترایی و مهر پرستی است که در آسیای صغیر تا بریتانیا رفته است و تا قرن ۴ میلادی رقیب مسیحیت بوده ات و آثار مهمی در تمدن غربی به جا گذاشته است. در ودا، میترا را به معنا دوست و پیمان گرفته اند. در فارسی مهر در قبال میترا قرار دارد و جز با رویکرد تشکیکی نمی‌شود معنا کرد که چه ارتباطی بین آنان وجود دارد.
محقق داماد با اشاره به نمونه‌هایی از کاربرد مهر در این آیین گفت: یک وقت می‌گویند که مهر یعنی خورشید، محبت و ماه هفتم سال. یعنی مهر خدا بیرونی بوده و از پیمان‌ها و مردم وفادار حمایت می‌کرده است. در نصوص است که مهر الهی از کسانی که پیمان را وفا می‌کنند حمایت می‌کند. خورشید به عنوان ایجاد کننده روشنایی و گرمابخش است و مهر خدا آن روشنی است که به یاری این افراد که پیمان شکن نیستند می‌آید. وی در ادامه با طرح این سوال که چگونه میان یک نیر خارجی و آن نوری که می‌تابد و با دوستی و وفای به پیمان که از مفاهیم معنوی است پیوند دهیم؛ گفت: یعنی بین خورشید و محبت در دل و وفای به پیمان چطور ارتباط دهیم؟ بگوییم مشترک لفظی؟ این‌طور نیست و تنها با اندیشه تشکیک قابل توجیه است. این مسئله امر مشککی است که از نور تابان خارج گرفته تا سایر مظاهر درک واحد تشکیکی دارد. با زرتشت خورشید مظهر نور الانوار و تجلی اهورا مزدا و واسطه اهورا و اهریمن می‌شد. البته به هیچ وجه آیین ایرانیان باستان را ثنوی نمی‌دانم و دلیلم نیز نصی است که درباره دانیال نبی آمده است و دلیلی برای توحید آن‌هاست.
وی افزود: ایشان می‌گوید که خداوند حی و تا ابد قیوم خدایی است که ملکوت او بی زوال است و ملکوت را نجات میدهد و می‌رهاند و عجائب را در آسمان و زمین اظهار می‌کند و می‌گوید که دانیال پیامبر چنین خدایی در عهد کوروش کبیر داشته است که به یاری او به پیروزی رسید که متن تورات است. شیخ اشراق نیز نیر اعظم را مطرح کرده است که در این تعبیرات نوری در وجود آمده است که نور درون و زمین است. مثلاً در اول حکمت الاشراق می‌گوید که «لکل نفس طالبه قسم من نور الله قل او کثر».
محقق داماد با اشاره به سخنان ملاهادی سبزواری تصریح کرد: او می‌گوید که در نزد «فحلویون» وجود امر مشککی است. اما باید دید که فحلویون از کجا آمده است؟ استاد مطهری به شیخ اشراق تاخته است و می‌گوید که به نظر ما سهرودی بیش از هر فیلسوف دیگری بیانات گمراه کننده است. از نظر ریشه‌های تاریخی مسائل ابراز داشته است مرحوم ملاهادی نیز به نوبه خود در گمراه ساختن افکار سهم بسزایی دارد.
وی افزود: نقد مطهری بر دو مقدمه استوار است؛ یکی اینکه مراد از فحلوین همان پیروان شیخ اشراق باشند که در ذهنش بوده که منطور همان‌ها بوده اند؛ دوم اینکه با توجه به اینکه ملاحاجی سبزواری در مبحث اصالات وجود گفته شیخ اشراق مخالف این نظریه است؛ لذا این انتساب از نظر تاریخی قابل استناد نیست. البته نمی‌خواهم از درگیری مطهری با کربن در مورد کتابی به نام ابن وحشی بحث کنم. ولی جای یک سخن است که به چه دلیلی مراد از فحلویون در عبارت ملاهادی همان پیروان شیخ اشراق باشد، چون ممکن است مراد حکمای دیگری باشند؛ لذا جای تحقیق است که آیا قبل از حاجی از این گروه در کلمات دیگری آمده است یا نه. ملاصدرا به اتباع المشرقینی و حکماء الفرس در ملمات بسیار اشاره می‌کند. شیخ اشراق ابتاع مشرقینی معرفی کرده است نه اینکه فحلویون اتباع شیخ اشراق باشند. وی در پایان پیشنهادی برای بنیاد حکمت صدرا داشت و گفت: یکی از کار‌هایی که باید در بنیاد صدرا انجام شود استخراج منابع ملاصدرا است که درست انجام نشده است. منابع ملاصدرا را درست استخراج نکردیم و آن وقت امکانات نبوده و شاید الآن باشد، باید دقیق ببینم چه کتاب‌هایی در اختیار داشته است.
انتهای پیام
منبع: ایکنا
کلیدواژه: خبرگزاری ایکنا حکمت ایرانی حکمت متعالیه محقق داماد
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت iqna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایکنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۴۰۳۴۵۷۲ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
شهید مطهری در اوج حکمت و استادی، روضه خوانی را ترک نکرد
به گزارش خبرنگار مهر، مراسم چهل و پنجمین سالگرد شهادت آیت الله دکتر مرتضی مطهری در مسجد جامع نارمک برگزار شد. در این مراسم که از طرف خانواده شهید مطهری و ستاد سالگرد برگزار شد، اقشار مختلف مردم حضور داشتند.
حجت الاسلام سید محمدرضا هاشمی تهرانی در این مراسم سخنرانی خود را با موضوع علم و معرفت و جایگاه عالم دینی در جامعه آغاز کرد و گفت: در سیره امام جعفر صادق (ع) جهل و نادانی بزرگترین مرض بود. انسان در حرف ممکن است ادعای دینداری داشته باشد، اما تا مادامی که نسبت به توحید و ولایت جاهل و نادان باشد و نتواند حق را از باطل تشخیص دهد، دینداری اش هم ارزشی نخواهد داشت.
وی با اشاره به روایتی که در زمره روایات دقیق اهل بیت (ع) است اظهار داشت: از پیامبر اکرم (ص) سوال کردند که کدام عمل از همه اعمال پرفضیلت‌تر است. پیامبر در جواب فرمودند: پرفضیلت‌ترین عمل، علم به خداست. سوال کننده متعجب شد و فکر کرد که پیامبر متوجه سوال وی نشده است و دوباره سوال را پرسید. حضرت نگاهی کردند و باز فرمودند همان پاسخ را فرمودند. سوال کننده تعجبش بیشتر است و گفت من از عمل می‌پرسم شما جواب من را چیز دیگری می‌دهید. حضرت فرمود اگر کسی علم به خدا نداشته باشد، معرفت به توحید نداشته باشد، شناخت نداشته باشد کمترین اعمال او مقبول درگاه خداوند است. اما آن کسی که نمی‌داند چه کسی را می‌پرستد و علم به خدا ندارد و حقیقت توحید برای او مجهول است هر چقدر هم عمل کند فایده‌ای ندارد.
هاشمی تهرانی با بیان اینکه علم و معرفت یک حقیقتی است که ائمه اطهار مکرراً شیعیان را به آن‌ها توصیه می‌کردند، تصریح کرد: محب و شیعه بی‌سواد و بی‌معرفت، به درد اهل بیت (ع) نمی‌خورد. معارف غنی اهل بیت (ع) غیر از این چیزهایی است که ما در کتاب‌های خود می‌خوانیم. اهل بیت (ع) در مقام آموزش شیعیان یک راه خاصی را طی کردند. شیعه و محب بی سوادِ جاهل به چه دردی می‌خورد.
این سخنران با بیان اینکه یکی از ویژگی‌های برجسته و منحصربفرد استاد مطهری این بود که تراز منبر را در عالی‌ترین سطح خود حفظ کرد، ادامه داد: استاد مطهری جایی که منبر می‌رفت وقتی پایین می‌آمد منبر و مطالب او کتاب معرفتی شیعه می‌شد. در زمان خود برخی از این کتب به چاپ ۴۰، ۵۰ و ۶۰ می‌رسید.
استاد مطهری تراز عالم دینی را حفظ کرد. اینکه ما بنشینیم خواب، خاطره و حکایات شخصی تعریف کنیم به چه دردی می‌خورد. باید از استاد مطهری یاد بگیریم.
حجت الاسلام هاشمی تهرانی گفت: ابان ابن تغلب از بزرگترین اصحاب اهل بیت بوده است. کسی که امام صادق (ع) برای او احترام ویژه‌ای قائل بود. ذهبی یکی از رجالیون قدرتمند اهل تسنن نقل می‌کند که احترام ابان ابن تغلب در مسجد النبی و مدینه بیشتر از امام صادق (ع) بوده است. تمام مسلمانان از جمیع فرق به این شخصیت بزرگ سترگ آن زمان احترام می‌کردند. امام صادق (ع) مکرر می‌فرمود خدا ابان ابن تغلب را رحمت کند، او ۴۰ هزار حدیث از پدرم امام باقر (ع) حفظ کرده بود، مکرر فرمود اگر ابان نبود روایات امام باقر (ع) ضایع شده بود. این‌ها شیعه بودند و در مسیر احیای امر اهل بیت کار می‌کردند.
این سخنران مذهبی اضافه کرد: هیئت گرفتن و نماز جماعت فوق‌العاده خوب است، اما آنچه که یکایک ما موظف هستیم این است که معارف اهل بیت (ع) را ابتدا یاد بگیریم و به نسل بعد خود منتقل کنیم.
وی با اشاره به اینکه مساله حجاب یکی از معضلات کف جامعه است که خیلی فراگیر است، ابراز کرد: بسیاری از بزرگان و مسئولین نظام دغدغه حجاب دارند. اگر معارف دینی در سطوح مختلف ارائه می‌شد و با این جوانان حرف زده می‌شد اینجای کار نبودیم. آیت الله مطهری با سعه صدر با تمام مخالفین بحث می‌کرد. مباحثات دقیق، بدون اینکه از کوره در برود. اسلام این را می‌خواهد که انسان آن‌چنان قدرت پیدا کند و معرفت عمیق دینی را آن‌چنان ارائه کند و بگوید هر کسی هر چه شبهه دارد بیاورد. این خصیصه مکتب تشیع و امام صادق (ع) است. علمای ربانی دین ما این چنین بودند.
هاشمی تهرانی گفت: تهران بزرگانی به خود دیده است. مرحوم ابوالحسن رفیعی قزوینی، مرحوم شاه آبادی در تهران منبرهای عمیق معرفتی می‌رفتند که پامنبری‌ها آن‌ها طلاب و دانشجو نبودند، بازاری‌های تهران بودند. مرحوم آیت الله میرزا عبدالکریم روشن در چهارراه سیروس برای مردم توحید تبیین می‌کرد.
او با ابراز تأسف از اینکه امروزه در فضای حقیقی و مجازی حشر با علما از بین رفته است، اظهار داشت: علمای ربانی در برخی نقاط مهجورند. هیئات مذهبی خیلی اوقات منبری ندارد. آقای مداح می‌آید سینه زنی را برگزار می‌کنند و تمام می‌شود.
حجت الاسلام هاشمی تهرانی در پایان گفت: برخی آقایان علم‌شان که بالا می‌رود دیگر ابا دارند که روضه بخوانند اما شأن جلیل القدر مرحوم آقای مطهری این بود که در اوج حکمت و استاد تمامی حوزه و دانشگاه وقتی منبر می‌رفت روضه می‌خواند و در روضه برای سیدالشهدا هق هق می‌کرد که نشان میدهد در اوج علم و معرفت هم که باشی تنها راه نجات، راه اختصاصی رحمت واسعه حضرت سیدالشهداء (ع) است.
کد خبر 6095665
تصاویر پدر ساواکی مهران غفوریان